Tuesday 20 October 2020

Ετυμολογία των μουσών.


Κλειώ, εκ του κλέω, δοξάζω. (Από του καλέω, λέγω περί τινός, φημίζω)

Καλλιόπη, εκ του ὄψ, η καλήν έχουσα φωνή (> πχ έπος)

Τερψιχώρη, εκ του τέρψις < τέρπω + χορός

Πολύμνια, ἀντὶ τοῦ Πολυΰμνια. Πολύ + ὕμνος

Ερατώ, εκ του ἔραμαι, ἔρω άγνωστης ετυμολογίας

Θάλεια, εκ του θάλος, τα θάλεα (ευφροσύνη, ευθυμία) < θαλλός (νεαρός κλάδος, βλαστός). Εξ' ού και μεταφορικά θάλεα είναι τα παιδιά αλλά και οι γιρλάντες.

Ουρανία, εκ του ουρανός, αβέβαιης δυστυχώς ετυμολογίας.

Μελπομένη, εκ του μέλπω, τραγουδώ ως μέλος χορού

Ευτέρπη,εκ του εὖ + τέρπω (παρέχω τέρψη, δίνω ευχαρίστηση, προξενώ ηδονή, χαροποιώ, ευαρεστώ, διασκεδάζω).

Friday 15 May 2020

Μολών λαβέ

Το μολών είναι μετοχή του ρήματος βλώσκω.

Βλώσκω με τροπή του ένρινου μ σε β για ευφωνία αφού προηγείται υγρού γράμματος < μλώσκω < μολίσκω (=έρχομαι μετά κόπου) < από το επίρρημα μόλις < μόγις < μόγος (=μεγάλος κόπος) = έρχομαι μετά κόπου και προσπάθειας
Ομόρριζο είναι το μόχθος < μογέω / μόγος.

Το λαβέ είναι σε προστακτική αορίστου δευτέρου του ρήματος λαμβάνω. Οι καταλήξεις και οι τόνοι ακολουθούν την προστακτική ενεστώτα, τονίζονται δηλαδή στην παραλήγουσα ή προπαραλήγουσα ανάλογα με τον τόνο του ρήματος εκτός από τα ελθέ, ευρέ, ιδέ, ειπέ, λαβέ. Αν αυτά είναι σύνθετα ανεβάζουν τον τόνο στη λήγουσα της πρόθεσης. Έξελθε, έκλαβε.

Το λαμβάνω αναπτύσεται όπως και τα λανθάνω και τυγχάνω, και είναι η μηδενική βαθμίδα Ινδοευρωπαϊκής ρίζας *(s)leh₂gʷ-, που παράγει επίσης παλαιό Αγγλικό læċċan, μέσα Ολλανδικά lakken και Αγγλικό latch.

Tuesday 14 April 2020

Τραίνο ή τρένο

Τρένο < Ιταλ. Treno < Αγγλ. Train < Γαλλ. Train

Έχει να κάνει λοιπόν με μία αλλαγή, και η αλλαγή αυτή έχει να κάνει με την οπτική των γλωσσολόγων.

Μέχρι πριν την αλλαγή, την ορθογραφία την καθόριζε η ετυμολογία, και οι λέξεις διατηρούσαν την ιστορική γραφή τους ακόμη και όταν περνούσαν τα σύνορα.

Με τις αλλαγές στο πολυτονικό σύστημα όμως αυτή η οπτική γωνία των γλωσσολόγων άλλαξε, και οικειοποιήθηκε η πολιτική της απλούστερης γραφής όταν πρόκειται για δάνεια, κάτι που συντελεί όμως στο να χάνεται ακριβώς αυτή η ιστορική διαδρομή των λέξεων.

Υπάρχουν φυσικά χώρες και γλώσσες που έχουν διατηρήσει την ιστορικότητα στην ορθογραφία τους, και είναι κυρίως οι Γερμανογενείς γλώσσες, όπως δηλαδή και τα Αγγλικά, εμείς όμως πήγαμε με την μερίδα των επιστημόνων που δεν αναζητά ιστορικότητα διαμέσου της γραφής μιας λέξης και δεν καταλαβαίνω το γιατί.

Το πρόβλημα διπλασιάζεται όταν πρόκειται για αντιδάνεια, και τριπλασιάζεται επειδή δεν έχει πλήρως διερευνηθεί το πλήθος των Ελληνικών δανείων στις άλλες γλώσσες. Δυστυχώς παλαιότερα υπήρχε η μόδα όταν διερευνούμε την ιστορικότητα μιας λέξης να σταματάμε στα Λατινικά, θεωρώντας ότι έχουμε αποδόσει την ετυμολογία μιας Αγγλικής λέξης για παράδειγμα.

Τώρα έχει αλλάξει και αυτό, η επιστημονική "μόδα" τώρα είναι να μην αναζητούμε την ακριβή πορεία μιας λέξης. Αντ' αυτού, γίνεται μία παράθεση από διάφορες ομόρριζες λέξεις και όπου αυτές συναντούνται σε διάφορες γλώσσες ανεξαρτήτου χρόνου εμφάνισης, διάρκειας χρήσης, διασποράς ή βάρους επιρροής που μπορεί να είχε μια γλώσσα στο παρελθόν.

Ακόμη και σήμερα να αλλάξει η τακτική αυτή, η επιρροή των τότε (και τώρα) γλωσσολόγων έχει ήδη αφήσει το αποτύπωμα της απόφασής τους πάνω στη γλώσσα, και είναι ο κυριότερος λόγος που προσωπικά διαφωνώ, γιατί μια γλώσσα, όπως είναι σα ζωντανός οργανισμός, θα ήταν καλό να αφεθεί να διαμορφωθεί από τους ομιλητές της, και όχι από λόγιους, και φυσικά δεν ήταν ούτε η πρώτη, και φαντάζομαι ούτε η τελευταία, που έχει αυτό συμβεί.

Τραίνο λοιπόν κατά την γνώμη μου, για να φαίνεται και η απώτερη καταγωγή της λέξης, άσχετα αν πιθανότατα (και όχι με βεβαιότητα) εμείς να την πήραμε μέσω των Ιταλών.